105 पटक हेरिएको 
मिर्गौला मानव शरीरको एउटा महत्त्वपूर्ण अंग हो, जसले मानिसलाई स्वस्थ राख्न धेरै भूमिका खेल्छ।
डाक्टरहरूले प्रायः मिर्गौलालाई स्वस्थ राख्न सन्तुलित मात्रामा नुन खाने, अत्यधिक चिनीबाट बच्ने र डाक्टरको परामर्शबिना दुखाइ कम गर्ने औषधि प्रयोग नगर्ने सल्लाह दिन्छन्।
मिर्गौलामा दबाब नपरोस् भन्नाका लागि अन्य धेरै उपाय पनि सुझाव दिइन्छ।
त्यसो भए मिर्गौलालाई स्वस्थ राख्न निश्चित मात्रामा पानी पिउनु आवश्यक छ?
यस रिपोर्टमा हामी यस्तै केही सामान्य प्रश्नको उत्तर खोज्ने प्रयास गर्नेछौँ।
हाम्रो शरीरमा मेटाबोलिज्मसँग सम्बन्धित हरेक प्रक्रियाका लागि इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलन कायम राख्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ।
उदाहरणका लागि मुटुका प्रत्येक कोषलाई राम्रोसँग काम गर्न निश्चित मात्रामा इलेक्ट्रोलाइट आवश्यक पर्छ।इलेक्ट्रोलाइट असन्तुलित भयो भने यसले मस्तिष्कको कार्यलाई असर गर्न सक्छ, मांसपेशीका कामलाई कम गर्न सक्छ र स्नायु प्रणालीलाई पनि असर गर्न सक्छ।
भारत बेंगलुरुको मणिपाल अस्पतालकी मिर्गौला विशेषज्ञ डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्, ‘यदि मिर्गौलाले राम्रोसँग काम गरेन भने भिटामिन डी लिनु पनि कुनै फाइदा हुँदैन। जतिसुकै भिटामिन डी लिए पनि यसले शरीरलाई फाइदा गर्दैन।’
मिर्गौलालाई शरीरका लागि एक प्रकारको ‘भोल्टेज स्टेबिलाइजर’ पनि मानिन्छ। कुनै व्यक्तिले आवश्यकताभन्दा बढी पानी पिउँछ भने मिर्गौलाले शरीरबाट अतिरिक्त पानी निकाल्छ।
कति पानी पिउनुपर्छ?
डा. विवेकानन्द झा भन्छन्, ‘हाम्रो मिर्गौला स्वस्थ राख्न हामीले हरेक दिन कति पानी पिउनुपर्छ भन्ने कुनै निश्चित मात्रा छैन। हाम्रो शरीरले नै हामीलाई कति पानी चाहिन्छ भनेर बताउँछ। तिर्खा लाग्नु यसको संकेत हो।’
उनका अनुसार पानी शरीरबाट धेरै तरिकाले बाहिर निस्किरहन्छ, जस्तै: पसिना र सासबाट। यसका अलावा केही प्रक्रिया छन्, जुन देखिँदैनन्, तर तिनमा पनि शरीरबाट पानी बाहिर निस्कन्छ। यस्तो अवस्थामा एक वयस्क व्यक्तिका लागि कम्तीमा ७०० देखि ८०० मिलिलिटरसम्म पानी आवश्यक हुन्छ।
यद्यपि शरीरले सादा पानी पिएर मात्र आवश्यक मात्रामा पानी प्राप्त गर्दैन। पानी- दूध, फलफूलको रसजस्ता तरल पदार्थमार्फत पनि शरीरमा पुग्छ।
के पनि ध्यान दिन जरुरी छ भने व्यक्तिलाई कति पानी चाहिन्छ भन्ने कुरा उसको उमेर, शारीरिक गतिविधि र वातावरणमा पनि निर्भर गर्छ। कुनै व्यक्ति तातो हावापानीमा बस्छ भने उसलाई बढी पानी चाहिन्छ।
दिल्लीको पटपडगंजस्थित म्याक्स अस्पतालका युरोलोजी विभागका निर्देशक डा. शैलेश चन्द्र सहाय भन्छन्, ‘सामान्य व्यक्तिलाई हरेक दिन तीन देखि साढे तीन लिटर पानी चाहिन्छ। यो मात्रा केवल सादा पानीले मात्र पूरा गर्नुपर्छ भन्ने आवश्यक छैन। यो कुनै पनि प्रकारको तरल पदार्थले पूरा गर्न सकिन्छ। हामीले शरीरमा पानीको सन्तुलन कायम राख्यौँ भने पिसाबको संक्रमणको सम्भावना पनि कम हुन्छ।’
‘मुटु वा मिर्गौला रोगबाट पीडित व्यक्तिहरूका लागि पानीको मात्रा थोरैमा सीमित गरिएको हुन्छ, ताकि ती अंगमा अत्यधिक दबाब नपरोस्।’
बैंगलोरको मणिपाल अस्पतालकी मिर्गौला विशेषज्ञ डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्, ‘मिर्गौलाले शरीरमा पानीको मात्रालाई पनि सन्तुलन गर्छ। यदि तपाईंले धेरै पानी पिउनुभएको छ भने मिर्गौलाले यसलाई बाहिर निकाल्नेछ र कम पिउनुभएको छ भने त्यही पानी शरीरमा बचाएर राख्छ। कसैले कति पानी पिउनुपर्छ भन्ने कुनै निश्चित मात्रा छैन। यद्यपि सामान्यतया एक स्वस्थ वयस्कले दैनिक दुई देखि तीन लिटर पानी पिउनुपर्छ।’
शरीरमा पानीको आवश्यकता व्यक्तिको शरीरको आकारमा पनि निर्भर गर्छ। उदाहरणका लागि साना बच्चालाई वयस्कको तुलनामा कम पानी चाहिन्छ।
मिर्गौला स्वस्थ राख्ने सजिला र आधारभूत उपाय
मिर्गौला स्वस्थ राख्ने सबैभन्दा आधारभूत तरिका भनेको सन्तुलित आहार खानु, शरीरको तौल नियन्त्रणमा राख्नु र शारीरिक रूपमा सक्रिय रहनु हो।
बेंगलुरुको मणिपाल अस्पतालकी नेफ्रोलोजिस्ट डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्, ‘मध्यपूर्वी देशहरूमा मिर्गौला रोग कम सामान्य छन्, किनभने त्यहाँका मानिसले कम नुन खान्छन्। जबकि भारतमा धेरैजसो मानिसले बढी नुन खान्छन्, जसले मिर्गौलालाई असर गर्छ।’
जब कुनै व्यक्तिले बढी नुन वा चिनी खान्छ, तब यसलाई सन्तुलनमा राख्न मिर्गौलालाई अतिरिक्त दबाब पर्छ। जसले लामो समयसम्म मिर्गौलाको कार्यप्रणालीलाई असर गर्न सक्छ।
साथै धेरै मानिस लामो समयसम्म उच्च रक्तचापबाट पीडित हुन्छन्, तर यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिँदैनन्। डाक्टरहरूका अनुसार, उच्च रक्तचापको प्रत्यक्ष असर मिर्गौलामा पर्छ, किनभने रक्तचाप सन्तुलनमा राख्न कडा परिश्रम गर्नुपर्छ।
त्यसैले यदि कसैलाई उच्च रक्तचापको समस्या छ भने यसलाई डाक्टरको सल्लाहमा औषधिमार्फत नियन्त्रण गर्नुपर्छ।
डा. गरिमा भन्छिन्, ‘म जडीबुटीको विरुद्धमा छैन, तर जे खानेकुरा खानुहुन्छ, डाक्टर वा विशेषज्ञको सल्लाहअनुसार लिनुहोस्। पसलबाट आफैँ कुनै पनि औषधि नकिन्नुहोस्। विशेष गरी दुखाइ कम गर्ने औषधि, किनभने यसले मिर्गौलालाई हानि पुर्याउन सक्छ।’
मिर्गौलालाई स्वस्थ राख्न अर्को महत्त्वपूर्ण सल्लाह भनेको धूमपानबाट बच्नु हो, किनकि सुर्तीजन्य पदार्थ र यसबाट बन्ने कुराले पनि मिर्गौलामा प्रत्यक्ष असर गर्छ। बीबीसी हिन्दीबाट
